اختلال حرکتی دیستونی چیست؟ (درمان با گفتار درمانی و کاردرمانی)

اختلال حرکتی دیستونی نوعی اختلال پیچیده است که با انقباض های غیرارادی و مداوم عضلات همراه است. دیستونی موجب حرکات پیچشی یا وضعیت های غیرطبیعی در بدن می شود. این بیماری می تواند بخش های مختلفی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد و شدت علائم آن از خفیف تا شدید متغیر است. ما هنوز اطلاعات کاملی از منشا دقیق این بیماری نداریم. با این حال، راهکارهای درمانی وجود دارد که پزشکان برای بهبود شرایط بیماران و کاهش محدودیت های حرکتی آنها توصیه می کنند. کاردرمانی و گفتاردرمانی در زمره این راهکارها قرار دارند. ما در این مقاله قصد داریم ضمن معرفی این اختلال حرکتی، روش های درمان موجود را نیز بررسی کنیم.

نگاهی علمی به منشا اختلال حرکتی دیستونی

اختلال حرکتی دیستونی سومین اختلال شایع حرکتی در جهان است که با انقباضات غیرارادی و پایدار عضلات بروز می کند و موجب حرکات پیچشی و وضعیت های غیرطبیعی در بدن می گردد. این بیماری بر اساس منشا به دو دسته دیستونی اولیه و ثانویه طبقه بندی می شوند. دیستونی اولیه ریشه ژنتیکی دارد، در حالی که دیستونی ثانویه به دلیل آسیب های مغزی، سکته یا مصرف دارو ایجاد می شود. علائم این اختلال شامل حرکات غیرارادی، درد عضلانی و اختلال در فعالیت های روزمره است. علاوه بر نوع اولیه و ثانویه، می توان این بیماری را به گروه های زیر نیز طبقه بندی کرد:

• دیستونی عمومی که اغلب در نوجوانان رخ می دهد و بیشتر عضلات بدن، اندام ها، گردن و صورت را درگیر می کند.
• دیستونی چند کانونی که بیش از دو ناحیه غیر مجاور را تحت تأثیر قرار می دهد، مانند گردن و پاها.
• دیستونی کانونی که بر یک عضله خاص اثر می گذارد. این نوع دیستونی در اثر استفاده بیش از حد از یک نوع عضله خاص رخ می دهد؛ مانند دیستونی دست در نوازندگان.
• دیستونی سگمنتال که بر خلاف دیستونی چند کانونی، دو ناحیه مجاور را درگیر می کند و بیشتر در میانسالان و سالمندان دیده می شود.

هنوز درمان قطعی برای اختلال حرکتی دیستونی وجود ندارد. پزشکان تلاش میکنند تا با استفاده از داروها، تزریق بوتاکس، تحریک عمقی مغزی، گفتاردرمانی و کاردرمانی صرفا به بیماران در راستای کنترل و کاهش علائم بیماری شان کمک کنند.

دلایل بروز دیستونی از ژنتیک تا عوامل محیطی

اختلال حرکتی دیستونی به دلایل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، ناهنجاری های عصبی و آسیب های محیطی بروز می کند. در شکل گیری دیستونی اولیه جهش های ژنتیکی در پروتئین های مرتبط با عملکرد گانگلیون های پایه، نقشی کلیدی دارند و ممکن است این جهش به صورت ارثی منتقل شوند. در دیستونی ثانویه، آسیب های مغزی مانند ضربه های شدید به سر، سکته مغزی یا قرارگیری در معرض سموم هستند که می توانند موجب اختلال در عملکرد نورون های حرکتی شوند. بیماری های زمینه ای نظیر پارکینسون، هانتینگتون و فلج مغزی نیز با ایجاد ناهنجاری های عصبی، خطر ابتلا به دیستونی را افزایش می دهند. علاوه بر این، برخی داروهای ضدروان پریشی و متابولیسم غیرطبیعی انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین در بروز این اختلال مؤثرند. این عوامل با هم تعامل دارند و می توانند شدت و گستردگی دیستونی را تعیین کنند.

اختلال حرکتی دیستونی و تاثیر آن بر مهارت های گفتاری و حرکتی

اگرچه اختلال حرکتی دیستونی اندام های مختلف بدن را با شدت های متفاوتی تحت الشعاع قرار می دهد، اما یکی از نمودهای بارز این اختلال مهارت های گفتاری و حرکتی بیمار است. به عنوان مثال در اختلال حرکتی دیستونی حنجره، بیمار دچار اسپاسم های عضلانی غیر ارادی در بخش حنجره می شود. بدیهی است که این اسپاسم ها اختلالاتی را در تلفظ کلمات، تغییر غیر ارادی در شدت صدا و حتی دشواری در کنترل گفتار به وجود می آورند. بیماران مبتلا به این شکل از دیستونی در ارتباطات اجتماعی و زندگی شخصی خود دچار مشکلات متعددی می شوند.

از سویی دیگر، اختلال حرکتی دیستونی می تواند حرکات ظریف اندام ها را هدف قرار دهد. به عنوان مثال، بیماری که به دیستونی دست دچار است ممکن است در نگارش متون با دست یا گرفتن اشیا دچار مشکل شود. به شکل مشابه، درگیر شدن عضلات پا سبب ناپایداری در راه رفتن و مشکلات تعادلی می شود. این شرایط نه تنها خطرات ثانویه، مثل زمین خوردن را برای بیمار به همراه دارد بلکه می تواند زندگی شخصی فرد را نیز تحت الشعاع قرار دهد.

درمان های غیردارویی و غیر تهاجمی اختلال حرکتی دیستونی

اختلال حرکتی دیستونی بخش های مختلفی از اندام های بدن را ممکن است تحت الشعاع قرار دهد. بدیهی است که راه حل های درمانی نیز باید به تناسب نواحی آسیب دیده، تعیین شوند. اجازه دهید به دو نمود بارز این بیماری، یعنی اختلالات گفتاری و حرکتی باز گردیم:

• در صورتی که اختلال حرکتی دیستونی عضلات حنجره، گلو، فک، دهان و صورت را تحت الشعاع قرار دهد، گفتار درمانی دیستونی به عنوان یک روش غیر تهاجمی و موثر توسط پزشکان تجویز می شود. تکنیک های گفتار درمانی به ویژه برای تقویت و آموزش کنترل انقباضات غیرارادی عضلات دهان و صورت طراحی شده اند. گفتاردرمانگران از روش های خاصی مانند تمرینات تنفسی، تقویت عضلات حنجره و دهان و تمرینات کنترل سرعت و دقت گفتار استفاده می کنند تا به فرد مبتلا به دیستونی کمک کنند بتواند بهتر و روان تر صحبت کند.
• در صورتی که اختلال حرکتی دیستونی عضلات بدن را درگیر سازد، کاردرمانی به عنوان یک روش غیردارویی و موثر می تواند به بهبود شرایط بیمار، بسیار کمک کند. کاردرمانی ترکیبی از تمرینات روزانه و تغییرات در سبک زندگی بیمار را ارائه می دهد، به گونه ای که بیمار بتواند به شکل موثرتری درد و محدودیت خود را مدیریت کند و در عین حال، از یک زندگی معمولی و ایده آل با توجه به شرایط، بهره مند شود. کاردرمانی با ارزیابی شرایط زندگی بیمار، محدودیت های موجود و همچنین اهداف درمان، مجموعه ای از تمرین های مختلف را ارائه می دهد. کند کردن روند پیشرفت بیماری و حفظ ارکان اصلی زندگی بیمار (مثل انجام امور بهداشتی و شغلی) از اهداف اصلی کاردرمانی هستند.

نقش تمرینات خانگی در بهبود علائم دیستونی

احتمالا شما هم شنیده اید که تمرین و استمرار، موفقیت را به همراه دارد. این اصل در درمان عارضه هایی مانند اختلال حرکتی دیستونی نیز صادق است. هرچقدر بیمار تمرینات گفتاردرمانی و کاردرمانی خود را به شکل مستمر در منزل ادامه دهد، سرعت پیشرفت بیماری کندتر شده و سرعت بازیابی توانمندی ها نیز افزایش پیدا می کند. در این راستا، گفتاردرمانی و کاردرمانی اختلال دیستونی در منزل می توانند بسیار موثر باشد.

گفتاردرمانی و کاردرمانی دیستونی در منزل، مجموعه ای از خدمات است که توسط درمانگران حرفه ای در محل زندگی بیمار ارائه می شوند. بیمارانی که به دلیل اختلالات حرکتی ناشی از دیستونی یا سایر بیماریها، مانند پارکینسون، دچار محدودیت های حرکتی شدید هستند و امکان مراجعه به کلینیک ها و مراکز درمانی را ندارند، می توانند از خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی دیستونی در منزل بهره مند شوند. به شکل مشابه، افرادی که از حضور در بیمارستان ها و کلینیک ها دچار اضطراب می شوند، کودکان و افرادی که به واسطه مشغله کاری امکان مراجعه به کلینیک ها را ندارند، می توانند از این خدمات استفاده کنند.

با حضور کاردرمانگر و گفتاردرمانگر در منزل، این فرصت به وجود می آید تا درمانگر با توجه به شرایط زندگی بیمار، یک برنامه شخصی سازی شده را ارائه دهد. به عنوان مثال، اگر بیمار مشکل مراجعه به سرویس بهداشتی را دارد، کاردرمانگر با ارائه تمریناتی برای راه رفتن با واکر یا استفاده از میله های مناسب در محیط دستشویی، امکان استفاده از این محیط را به راحتی برای بیمار فراهم می کند. به شکل مشابه، اگر بیمار در برقراری ارتباط با همسر یا فرزند خود دچار مشکل است، گفتاردرمانگر می تواند با آموزش طرفین این مکالمه (هم بیمار و هم همسر یا فرزند) تمریناتی را طراحی کند که فرایند برقراری ارتباط را برای بیمار تسهیل نماید. این ها خدماتی هستند که امکان ارائه آنها، آن هم به این شکل موثر، در کلینیک ها و مراکز درمانی وجود ندارد.

آیا درمان دارویی دیستونی مکمل گفتاردرمانی و کاردرمانی است؟

درمان دارویی می تواند مکمل مؤثری برای گفتاردرمانی و کاردرمانی در بیماران مبتلا به اختلال حرکتی دیستونی باشد. داروهای رایج برای دیستونی شامل داروهای آنتی کولینرژیک، بنزودیازپین ها و داروهای ضد اسپاسم هستند که هدفشان کاهش انقباضات غیرارادی عضلات و تسکین علائم است. این داروها به بیمار کمک می کنند تا در طول تمرینات توانبخشی مانند گفتار درمانی و کاردرمانی، عملکرد بهتری داشته باشد. با این حال باید به خاطر داشته باشیم که این داروها به تنهایی درمان قطعی برای دیستونی نیستند و فقط به کاهش علائم کمک می کنند.

آینده درمان دیستونی با فناوری های نوین

پیشرفت تکنولوژی نوید بخش آینده ای روشن است. اختلال حرکتی دیستونی نیز از این خبر خوش بی نصیب نمی باشد. به عنوان مثال، این روزها می بینیم که استفاده از واقعیت مجازی (VR) به عنوان یک روش توانبخشی نوآورانه در حال گسترش است. این فناوری به بیماران اجازه می دهد تا تمرینات حرکتی و گفتاری خود را به شکلی شخصی سازی شده و در محیط های مجازی و کنترل شده انجام دهند. چشم انداز علمی درمان دیستونی نیز در حال تحول است و امروزه تحقیقات بر روی درمان های ژنتیکی، تحریک مغزی عمیق (DBS) و سایر فناوری های نوآورانه متمرکز است. این امید وجود دارد که در طی دو دهه آینده، نه تنها درمان قطعی برای این بیماری کشف شود، بلکه روش های درمانی نوینی نیز برای آسایش و رفاه حال بیماران به جهان معرفی گردد.

سخن پایانی

ما در این مقاله ضمن پرداختن به اختلال حرکتی دیستونی، توضیح دادیم که چگونه روش های درمانی غیر دارویی و غیر تهاجمی، از جمله گفتاردرمانی و کاردرمانی دیستونی در منزل می توانند به بهبود حال بیماران کمک کنند. اگر شما هم می خواهید از مزایای این روش های درمانی برای خود یا عزیزانتان بهره مند شوید، می توانید همین امروز از طریق شماره تماس ۰۹۹۱۸۴۵۱۰۲۵ با مجموعه سیب نت ارتباط برقرار کنید. سیب نت یک مجموعه توانبخشی و مجهز در تهران است که در زمینه فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی در منزل، خدماتی ویژه ارائه می دهد. در کنار کادر مجرب سیب نت و درمان های تخصصی آنها، هیچ بیمار دیستونی محکوم به محدودیت نیست.