ام اس یک بیماری مزمن خودایمنی است که علایم آن در اکثر موارد با گذشت زمان تشدید می شوند. گاهی اوقات برخی از بیماران ممکن است دوره هایی از بهبود موقت علائم را تجربه کنند و گاهی نیز ممکن است زیر نظر پزشک، بتوان سرعت پیشرفت بیماری را کند کرد. برای این دسته از بیماران، کاردرمانی می تواند نقش مهمی در کمک به مدیریت علائم ام اس، انجام فعالیت های روزمره و حفظ حداکثر استقلال ایفا کند. این مقاله به بررسی این موضوع که چگونه کار درمانی می تواند به بیماران ام اس کمک کند، می پردازد.
نحوه عملکرد کاردرمانی برای بیماران ام اس
کاردرمانی به بهبود توانایی های فردی بیمار در انجام فعالیت های روزمره کمک می کند و بسته به نیاز افراد، بر سه حوزه اصلی تمرکز دارد:
- فعالیت های خودمراقبتی که شامل امور شخصی بیمار می شوند؛ به طور مثال حمام کردن
- فعالیت های تولیدی که شامل بخشی از وظایف فردی بیمار می شوند؛ مثل پخت و پز یا مراقبت از کودکان
- فعالیت های تفریحی که بیمار به انجام آنها علاقه دارد یا بر اساس نظر روانپزشکان و مشاوران، انجام آنها به روحیه بیمار کمک می کند؛ مانند ورزش یا باغبانی
کاردرمانی یک برنامه ثابت نیست؛ بلکه ترکیبی از تمرینات مختلف را شامل می شود. کار درمانی با آموزش روش های مختلف به رفع ضعف های ناشی از بیماری کمک می کند. این روش درمانی می تواند در مدیریت علائم ام اس بسیار موثر باشد.
ارزیابی اولیه و تعیین نیازهای درمانی بیماران ام اس
یکی از مراحل اساسی در شروع درمان، ارزیابی اولیه و شناسایی نیازهای بیماران مبتلا به ام اس است. برای تدوین برنامه‌ای مناسب جهت مدیریت این بیماری، ارزیابی و شناسایی اولیه، نقشی کلیدی را ایفا می کنند. در این ارزیابی، متخصصان به بررسی عوامل متعددی از جمله وضعیت حرکتی، تعادل، هماهنگی، قدرت عضلانی و دامنه حرکتی بیمار می پردازند. همچنین، ارزیابی مشکلات شناختی مانند حافظه، تمرکز و توانایی های پردازشی نیز جزو مراحل اصلی است. بررسی وضعیت روان‌شناختی بیمار، مانند اضطراب و افسردگی، به منظور درک بهتر نیازهای روحی و عاطفی وی نیز اهمیت دارد. برنامه درمانی برای هر فرد مبتلا به ام اس متفاوت است. کاردرمانگرانی که با این بیماران همکاری می کنند باید نیازهای خاص هر بیمار را به دقت در نظر بگیرند. به همین دلیل، پیش از ملاقات با کاردرمانگر، انجام اقدامات زیر توصیه می شود:
- فهرستی از جنبه های مختلف زندگی یا وظایف روزمره بیمار که تحت تأثیر تاثیر ام اس قرار گرفته اند، تهیه کنید.
- علائمی را که هم اکنون بیمار با آنها درگیر است را به دقت فهرست کنید.
- وظایف روزانه با اهمیت بیمار را شناسایی کرده و موانع موجود در اجرای آن ها را ثبت نمایید.
بدین ترتیب، درمانگر بهتر می تواند اولویت های درمانی را مشخص کند. به عنوان مثال، افرادی که مشغول به کار هستند ممکن است در این مرحله بر ادامه وظایف کاری خود تمرکز کنند و سپس به بهبود مهارت های لازم برای کارهای داوطلبانه یا فعالیت های تفریحی بپردازند. پس از ارزیابی جامع، تیم درمانی برنامه‌ای تخصصی و متناسب با نیازهای بیمار تدوین می کند. این برنامه ممکن است شامل روش های نوین کاردرمانی، تمرینات فیزیکی، روان‌درمانی و سایر روش های توانبخشی باشد.
تاثیر تمرینات کاردرمانی بر بهبود عملکرد فیزیکی
در مواجه با بیماری ام اس و برخلاف تمرینات سنتی یا فیزیوتراپی، کاردرمانی بر دستیابی به اهداف عملی و مشخص، مانند رانندگی کردن یا نشستن در محیط کار بدون درد، تمرکز دارد. معمولا تمرینات تقویتی برای بازیابی یا حفظ قدرت در نواحی خاصی از بدن طراحی می شوند. هیچ برنامه درمانی واحدی برای همه بیماران ام اس وجود ندارد و رژیم ورزشی هر فرد به طور خاص تنظیم می شود. برنامه های درمانی ممکن است با تغییر اولویت ها و پیشرفت بیماری تغییر کنند.
در مراحل پیشرفته بیماری، ممکن است بیماران به ابزارهای کمکی مانند عصا، ویلچر، میله های نگهدارنده در حمام و موارد مشابه دیگر نیاز پیدا کنند. این ابزار می توانند با پشتیبانی از حرکت های بیمار، ریسک آسیب های احتمالی مانند سر خوردن و غیره را به شکل قابل توجهی کاهش دهند. بدین ترتیب، بیماران نیز می توانند ضمن حفظ استقلال خود، بخشی از دامنه حرکتی از دست رفته را جبران کنند. به عنوان بخشی از تمرینات کاردرمانی، درمانگران شیوه استفاده از این ابزار را به بیمار آموزش می دهند. در واقع یکی از وظایف کاردرمانگران اطمینان حاصل کردن از مهارت و تسلط بیمار بر روی این ابزار است. در برخی از موارد، ممکن است فرد برای استفاده از وسایل به افزایش قدرت بدنی خود در بخش های خاصی از بدن نیاز داشته باشد. مثلا برای راه رفتن با واکر، تقویت عضلات کمر و بازوها اهمیت دارد. با توجه به این موضوع، کاردرمانگران ممکن است تمرین های فیزیکی جانبی را نیز طراحی کنند.
رایج ترین وسایل کمکی که یک بیمار ام اس ممکن است به آنها نیاز پیدا کند، عبارتند از:
- صندلی مخصوص حمام یا میله حمام
- انواع عصا
- واکر
- ویلچر
- سمعک
همچنین به عنوان بخشی از وظایف اصولی خود، کاردرمانگران تمرینات لازم و همچنین شیوه استفاده از این ابزارها را به همراهان و مراقبان بیمار نیز آموزش می دهند تا حتی در نبود کاردرمانگر، نیازهای بیمار به خوبی پوشش داده شوند.
انطباق حرکات با فعالیت های روزانه
گاهی اوقات افراد مبتلا به ام اس قادر به انجام فعالیت های روزمره خود به همان شکل قبل از بیماری نیستند. در واقع بیماری ام اس، به عنوان یک فاکتور محدود کننده می تواند سبک زندگی بیماران را دستخوش تغییرات محسوسی کند. بسیاری از بیماران تلاش می کنند وظایف روزانه خود را مانند گذشته انجام دهند، اما این تلاش برای حفظ حالت عادی ممکن است زندگی را برای آن ها دشوارتر کند. به عنوان مثال، کاهش دامنه حرکتی یا مشکلات بینایی ناشی از ام اس، ممکن است مانع از عبور و مرور راحت بیمار (مانند گذشته) به محل کار و بالعکس شود. در اینجا، یک کاردرمانگر متخصص می تواند به فرد کمک کند تا حرکات و فعالیت های معمول خود را بر اساس تغییرات بدن و نیازهای جدید آن تطبیق دهد. برخی از راه حل های ساده برای اصلاح فعالیت های روزمره عبارتند از:
- پوشیدن لباس در حالت نشسته در صورت وجود مشکلات تعادلی
- نصب میله لباس در ارتفاع پایین تر کمد یا دیوار
- قرار دادن آرنج بر روی میز برای حمایت از دستان در صورت وجود لرزش یا عدم تعادل هنگام غذا خوردن
- نوشیدن مایعات با هر دو دست به منظور تامین حمایت و تعادل مورد نیاز
- افراد مبتلا به ام اس باید از دوش آب داغ پرهیز کنند؛ بنابراین، تنظیمات آبگرمکن باید روی درجه پایین باشد.
- بیماران باید در تمام بخش های خانه از صندلی های راحت استفاده کنند. حتی هنگام آشپزی، می توانند از صندلی های مناسب این فعالیت بهره بگیرند.
- بیماران به جای بلند کردن اشیا، بهتر است آنها را روی زمین سر دهند.
- استفاده از وسایل کمکی مانند درب قوطی بازکن برقی، جاکفشی و موارد مشابه دیگر که بتوانند قدرت و دامنه حرکتی از بین رفته را جبران کند، برای بیماران توصیه می شود.
سایر گزینه های درمانی برای بیماری ام اس
نتایج موثر برای بیماری ام اس زمانی حاصل می شود که بیمار، با همکاری پزشک خود، یک برنامه درمانی جامع تنظیم کند. بیشتر مبتلایان به ام اس به داروهایی نیاز دارند که به عنوان عوامل اصلاح‌کننده بیماری شناخته می شوند. این داروها با کاهش التهاب سیستم ایمنی، روند پیشرفت بیماری را کُند می کنند. برخی بیماران ممکن است به مصرف چند دارو به طور همزمان نیاز داشته باشند. اغلب بیماران باید داروهای خود را به مرور زمان، با توجه به عوارض جانبی و پیشرفت بیماری، تنظیم کنند. سایر گزینه های درمانی در کنار داروها عبارتند از:
- فیزیوتراپی
- گفتار درمانی
- فیزیوتراپی عضلات کف لگن
- درمان یا کنترل سایر بیماری های زمینه ای که اثرات ام اس را بدتر می کند
- تغییر در سبک زندگی، مانند ترک سیگار
- مسکن ها
- داروهای ضد افسردگی
- مشارکت در گروه های روان‌درمانی و حمایتی برای کمک به مدیریت بهتر ام اس
کلام آخر
تحقیقات نشان می دهد که امید به زندگی افراد مبتلا به ام اس تفاوت چندانی با افراد عادی ندارد. با این وجود، این بیماران به دلیل مشکلات مرتبط با عفونت ها و بیماری های دستگاه تنفسی، نرخ مرگ و میر بالاتری را تجربه می کنند. در این میان، کاردرمانی با ارائه روش های مؤثر به بیماران کمک می کند تا اهداف درمانی مشخصی را برای زندگی بهتر و شناخت نیازهای ویژه خود تعیین کنند. به‌ویژه، کاردرمانی در منزل می تواند با تنظیم رویکردهای مختلف، به افراد مبتلا به ام اس کمک کند تا زندگی مطلوب تری را تجربه کنند، استقلال خود را حفظ کنند و خطر بروز آسیب های جانبی این بیماری را به‌طور قابل توجهی کاهش دهند. مجموعه توانبخشی سیب نت با ارائه برنامه های کاردرمانی کارآمد و اعزام کاردرمانگران متخصص، می تواند در این راه پر پیچ و خم در کنارتان باشد.
