نوروپلاستیسیتی چیست؟
فهرست مطالب
نوروپلاستیسیتی توانایی مغز برای تغییر و سازگاری به دلیل تجربه است. این یک اصطلاحی است که به گستره وسیعی از توانایی مغز برای تغییر، سازماندهی مجدد یا رشد شبکه‌های عصبی اشاره دارد، که شامل تغییرات عملکردی ناشی از آسیب مغزی یا تغییرات ساختاری ناشی از یادگیری باشد. بنابراین، نوروپلاستیسیته به سلول‌های عصبی اجازه تغییر یا تنظیم می‌دهد.
انواع نوروپلاستیسیتی
مغز انسان از حدود ۱۰۰ میلیارد نورون تشکیل شده است. محققان اولیه معتقد بودند که نوروژنز یا ایجاد نورون‌های جدید اندکی پس از تولد متوقف می‌شود.
امروزه مشخص شده است که نوروپلاستیسیته مغز به آن اجازه می‌دهد تا مسیرهای عصبی را دوباره سازماندهی کند، ارتباطات جدید ایجاد کند و حتی در برخی موارد نورون‌های جدید ایجاد کند.
دو نوع اصلی نوروپلاستیسیتی وجود دارد:
- پلاستیسیته عملکردی(Functional Nueroplasticity) توانایی مغز برای جابجایی عملکردها از ناحیه آسیب دیده مغز به سایر مناطق آسیب دیده است.
- شکل پذیری ساختاری(Functional Nueroplasticity) توانایی مغز برای تغییر ساختار فیزیکی خود در نتیجه یادگیری است.
نوروپلاستیسیتی چگونه کار می کند؟
چند سال اول زندگی کودک زمان رشد سریع مغز است. در بدو تولد، هر نورون در قشر مغز حدود ۲۵۰۰ سیناپس یا شکاف‌های کوچک بین نورون‌ها دارد که در آن پیام‌های عصبی منتقل می‌شوند. در سن سه سالگی، این تعداد به ۱۵۰۰۰ سیناپس در هر نورون افزایش یافته است.
با این حال، یک فرد بالغ متوسط تنها حدود نیمی از این تعداد سیناپس دارد. چرا؟ زیرا با کسب تجربیات جدید، برخی از ارتباطات تقویت می‌شوند و برخی دیگر حذف می‌شوند. این فرآیند به عنوان هرس سیناپسی شناخته می‌شود.
نورون‌هایی که اغلب استفاده می‌شوند، اتصالات قوی‌تری ایجاد می‌کنند. آنهایی که به ندرت یا هرگز استفاده نمی‌شوند در نهایت می‌میرند. با ایجاد ارتباطات جدید و حذف اتصالات ضعیف، مغز می‌تواند خود را با محیط در حال تغییر وفق دهد.
مزایای نوروپلاستیسیته
ویژگی های نوروپلاستیسیته
چند ویژگی مشخص کننده نوروپلاستیسیتی عبارتند از:
سن و محیط نقش دارند
در طول زندگی انواع خاصی از تغییرات در سنین خاص غالب‌تر هستند. مغز تمایل زیادی به تغییر در سالهای اولیه زندگی دارد، به عنوان مثال، زمانی که مغز نابالغ رشد می‌کند و خود را سازمان می‌دهد.
به طور کلی، مغزهای جوان نسبت به مغزهای بسیار مسن‌تر نسبت به تجربیات حساس‌تر و واکنش‌پذیرتر هستند. اما این بدان معنا نیست که مغز بزرگسالان قادر به سازگاری نیست.
ژنتیک نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد. تعامل بین محیط و ژنتیک نیز در شکل گیری انعطاف پذیری مغز نقش دارد.
نوروپلاستیسیتی یک فرآیند مداوم است
نوروپلاستیسیته در طول زندگی ادامه دارد و سلول‌های مغزی غیر از نورون‌ها از جمله سلول های گلیال و عروقی را درگیر می‌کند. این تغییرات می‌تواند در نتیجه یادگیری، تجربه و شکل گیری حافظه یا در نتیجه آسیب به مغز رخ دهد.
در حالی که مردم بر این باور بودند که مغز پس از یک سن معین ثابت می‌ماند، تحقیقات جدید نشان داده است که مغز همواره در پاسخ به یادگیری در حال تغییر است. در موارد آسیب به مغز، مانند سکته مغزی، مناطقی از مغز که با عملکردهای خاصی مرتبط هستند ممکن است آسیب ببینند اما در نهایت، بخش‌های سالم مغز ممکن است این کارکردها را بر عهده بگیرند و توانایی‌ها بازیابی شوند.
انعطاف پذیری مغز محدودیت‌هایی دارد
با این حال، توجه به این نکته مهم است که مغز تا بی نهایت تغییر پذیر نیست. مناطق خاصی از مغز تا حد زیادی مسئول اعمال خاصی هستند. به عنوان مثال، مناطقی از مغز وجود دارد که نقش مهمی در حرکت، زبان، گفتار و شناخت دارند.
آسیب به نواحی کلیدی مغز می‌تواند منجر به نقص در آن نواحی شود، زیرا در حالی که بهبودی ممکن است امکان پذیر باشد، سایر نواحی مغز به سادگی نمی‌توانند عملکردهایی را که تحت تأثیر آسیب قرار گرفته‌اند به طور کامل به عهده بگیرند.
نحوه بهبود نوروپلاستیسیته
کارهایی وجود دارد که می‌توانید برای تشویق مغز خود برای سازگاری و تغییر در هر سنی انجام دهید.
محیط زندگی خود را غنی کنید
محیط‌های آموزشی که فرصت‌های زیادی را برای توجه متمرکز، تازگی و چالش ارائه می‌دهند، نشان داده‌اند که تغییرات مثبتی را در مغز تحریک می‌کنند. این امر به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی مهم است، اما غنی‌سازی محیط شما می‌تواند در بزرگسالی نیز فوایدی به همراه داشته باشد.
تحریک مغز مانند:
- یادگیری یک زبان جدید
- آموزش نواختن ساز
- سفر و کاوش در مکان‌های جدید
- ایجاد هنر و سایر فعالیت‌های خلاقانه
- مطالعه
استراحت کافی داشته باشید
تحقیقات نشان داده است که خواب نقش مهمی در رشد دندریتی در مغز دارد. دندریت‌ها شاخه‌هایی در انتهای نورون‌ها هستند که به انتقال اطلاعات از یک نورون به نورون بعدی کمک می‌کنند. با تقویت این ارتباطات، ممکن است بتوانید انعطاف پذیری بیشتر مغز را تشویق کنید.
نشان داده شده است که خواب اثرات مهمی بر سلامت جسمی و روانی دارد. برخی از محققان معتقدند که این تا حدی به دلیل ژنتیک و بخشی به دلیل ساختار ماده خاکستری در مغز است.
با رعایت بهداشت خواب می‌توانید خواب خود را بهبود ببخشید. این شامل ایجاد یک برنامه خواب ثابت و ایجاد محیطی است که به خواب خوب کمک می کند.
استراحت کافی داشته باشید
فعالیت بدنی منظم مزایای زیادی برای مغز دارد. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که ورزش ممکن است به جلوگیری از، از دست رفتن نورون‌ها در نواحی کلیدی هیپوکامپ، بخشی از مغز که در حافظه و سایر عملکردها نقش دارد، کمک کند. مطالعات دیگر نشان می‌دهد که ورزش در تشکیل نورون‌های جدید در همین منطقه نقش دارد.
یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ اضافه می‌کند که به نظر می‌رسد ورزش فیزیکی از طریق تأثیر آن بر فاکتور نوروتروفیک مشتق شده از مغز (BDNF، پروتئینی که بر رشد عصبی تأثیر می‌گذارد)، اتصال عملکردی و بیزال گانگلیا – بخشی از مغز که مسئول کنترل حرکتی است، انعطاف پذیری مغز و یادگیری را افزایش می‌دهد.
وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات متحده توصیه می کند که حداقل ۱۵۰ دقیقه تمرینات هوازی با شدت متوسط (مانند پیاده روی، رقص، شنا یا دوچرخه سواری) در هفته و حداقل دو روز تمرینات قدرتی (بالا بردن وزنه یا انجام وزن بدن) انجام دهید.)
تمرین ذهن آگاهی
ذهن آگاهی مستلزم غوطه ور شدن کامل ذهن شما در لحظه حال است، بدون نشخوار فکری در مورد گذشته یا تفکر در آینده. آگاهی از مناظر، صداها و احساسات اطراف شما کلیدی است. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که پرورش و تمرین ذهن آگاهی می‌تواند انعطاف پذیری عصبی مغز را تقویت کند.
بازی
بازی‌ها فقط برای بچه‌ها نیستند: مطالعات نشان می‌دهد که بازی تخته، کارت، ویدیو و سایر بازی‌ها می‌تواند انعطاف‌پذیری عصبی مغز شما را بهبود بخشد.
مشکلات با انعطاف پذیری مغز
تغییرات مغزی اغلب به عنوان پیشرفت در نظر گرفته می‌شوند، اما همیشه اینطور نیست. در برخی موارد، ساختار و عملکرد مغز می‌تواند تحت تأثیر منفی یا تغییر قرار گیرد.
به عنوان مثال، انعطاف پذیری مغز زمانی می‌تواند مشکل ساز باشد که تغییرات مضر ناشی از مصرف مواد، بیماری یا ضربه (از جمله آسیب مغزی یا تجربیات تروماتیک که منجر به اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD می‌شود) را ایجاد کند. حتی مسمومیت با سرب می‌تواند بر انعطاف پذیری مغز تأثیر منفی بگذارد.
همچنین برخی از شرایط پزشکی وجود دارد که می‌تواند انعطاف پذیری مغز را محدود یا مانع شود. از جمله انواع اختلالات عصبی کودکان مانند صرع، فلج مغزی، توبروس اسکلروزیس و سندرم X شکننده است.